รู้จักประเภทผ้าไหม และวิธีการทอ

ผ้าไหมไทยถือเป็นหนึ่งในมรดกภูมิปัญญาที่ล้ำค่า สะท้อนวัฒนธรรม วิถีชีวิต และฝีมือของช่างทอผ้าทั่วประเทศ ด้วยความสวยงาม ประณีต และเอกลักษณ์เฉพาะตัว จึงไม่น่าแปลกใจที่ “ผ้าไหมไทย” จะได้รับความนิยมทั้งในประเทศและต่างประเทศ

แต่รู้หรือไม่ว่า…ผ้าไหมไทยนั้นมีหลากหลายประเภท ซึ่งสามารถแบ่งได้หลายแบบ เช่น แบ่งตามวัสดุ แหล่งผลิต หรือแม้แต่วิธีการทอ ซึ่งในบทความนี้ เราจะพาไปรู้จัก ผ้าไหมแท้, ผ้าไหมทอมือ, และ ผ้าไหมเทียม พร้อมอธิบายประเภทของผ้าไหมที่นิยมแบ่งตาม “วิธีการทอ” เพื่อให้เข้าใจและเลือกใช้ได้อย่างเหมาะสม

ผ้าไหมคืออะไร?

ผ้าไหม (Silk) คือผ้าที่ทอจากเส้นใยโปรตีนธรรมชาติที่ได้จากรังไหม ซึ่งส่วนใหญ่ในไทยมักใช้ไหมที่ได้จาก ไหมบ้าน (Bombyx Mori) หรือไหมพื้นเมือง มีจุดเด่นที่เส้นใยมีความมันเงาเป็นธรรมชาติ สัมผัสนุ่ม ระบายอากาศได้ดี และให้ความรู้สึกหรูหราเหนือกว่าผ้าทั่วไป

ประเภทของผ้าไหมไทย

ผ้าไหมแท้ (Real Silk)

คือผ้าที่ทอจากเส้นใยไหมแท้ 100% โดยไม่มีการผสมใยสังเคราะห์หรือเส้นใยชนิดอื่น แม้แต่ในกระสวยพุ่งหรือเส้นยืน

คุณสมบัติ

  • เนื้อผ้ามันวาวตามธรรมชาติ
  • เมื่อเผาจะได้กลิ่นคล้ายเผาผมไหม้ และเป็นขี้เถ้า ไม่หลอมละลาย
  • เย็นสบายเมื่อสวมใส่
  • อายุการใช้งานยาวนานหากดูแลถูกวิธี

วิธีสังเกต : สามารถทดสอบเบื้องต้นด้วยไฟแช็กหรือวิธีการส่องแสง (เส้นไหมแท้จะสะท้อนแสงแบบซอฟต์ ไม่แวววาวจนเกินไป)

ผ้าไหมทอมือ (Handwoven Silk)

ผ้าไหมทอมือ คือผ้าไหมที่ทอด้วยกี่ทอผ้าแบบโบราณ โดยใช้แรงคนในการควบคุมลายผ้าและการสานเส้นด้าย จึงต้องอาศัยฝีมือ ความชำนาญ และเวลามาก ผลลัพธ์ที่ได้คือผ้าไหมที่มีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใคร เนื่องจากลวดลายที่ได้จะไม่สม่ำเสมอเหมือนงานเครื่องจักร

จุดเด่น

  • มีเอกลักษณ์เฉพาะลาย เช่น ลายจก, ลายมัดหมี่, ลายขิด
  • เส้นใยไม่สม่ำเสมอทั้งหมด บ่งบอกถึงงานแฮนด์เมด
  • แต่ละผืนใช้เวลาทอนาน อาจใช้เวลาเป็นเดือนหรือหลายเดือน

ประเภทของผ้าไหมไทย (แบ่งตามวิธีการทอ)

1. ผ้าไหมทอมือลายขัด

credit photo : กรมหม่อมไหม

เป็นผ้าไหมพื้นฐานที่ทอด้วยเทคนิค “ลายขัด” โดยใช้เส้นยืนและเส้นพุ่งสานกันในแนวตั้งและแนวนอน อาจใช้ไหมสีเดียวหรือหลายสี ผลลัพธ์คือผ้าเรียบที่สามารถนำไปตัดเย็บเป็นเสื้อผ้า เครื่องใช้ หรือของตกแต่ง เช่น หมอนหรือผ้าคลุมโซฟา

2. ผ้าไหมมัดหมี่

โดดเด่นด้วยลวดลายจากเทคนิค “มัด” เส้นด้ายก่อนนำไปย้อม เมื่อย้อมเสร็จและนำไปทอ จะเกิดลวดลายบนผืนผ้า ผ้ามัดหมี่มีชื่อเสียงมากในภาคอีสาน เช่น สุรินทร์ ชัยภูมิ และกาฬสินธุ์ ลวดลายที่ได้มีความวิจิตรซับซ้อน นิยมใช้ในชุดไทยประยุกต์และเสื้อผ้าร่วมสมัย

3. ผ้าไหมขิด

credit photo : มรดกภูมิปัญญาชาติไทย

ทอโดยเทคนิค “เก็บขิด” ซึ่งเป็นการยกลายให้เกิดลวดลายพิเศษบนหน้าผืนผ้า โดยใช้ไม้เก็บขิดยกเส้นยืนขึ้นแล้วสอดเส้นพุ่งพิเศษเข้าไป ผ้าขิดมีลายซ้ำที่สังเกตเห็นได้ชัด และมักใช้ทำตีนซิ่น หัวซิ่น หรือปลอกหมอน

4. ผ้าจก

credit photo : Sacit

ผ้าจกมีวิธีการทอคล้ายผ้าขิดแต่สามารถทำลวดลายหลากสีในแถวเดียวกัน โดยใช้วิธี “จก” หรือควักเส้นไหมจากด้านหลังขึ้นมาเป็นลวดลายที่ต้องการ มีความละเอียดสูง ตัวอย่างที่มีชื่อเสียงคือผ้าแพรวาของกาฬสินธุ์ นิยมใช้ทำผ้าสไบหรือตีนซิ่น

5. ผ้ายก

credit photo : Sacit

เป็นผ้าไหมที่ใช้เทคนิคการ “ยกดอก” หรือยกลายให้ลอยขึ้นจากพื้นผ้า โดยใช้เส้นพุ่งพิเศษอย่างดิ้นเงิน ดิ้นทอง หรือไหมสีต่าง ๆ การทอผ้ายกต้องใช้ฝีมือสูงและใช้เวลานาน ผ้ายกจึงมีราคาสูงและมักใช้ในโอกาสพิเศษ เช่น งานพิธีหรือเครื่องแต่งกายของเชื้อพระวงศ์

6. ผ้าไหมลายน้ำไหล

credit photo : มรดกภูมิปัญญาไทย

หรือที่เรียกอีกชื่อว่า ผ้าเกาะ หรือผ้าล้วง เป็นผ้าทอที่ใช้เส้นด้ายพุ่งหลายสีถักทอให้เกิดลวดลายอย่างต่อเนื่อง มีลักษณะพลิ้วไหวเหมือนน้ำไหล บางครั้งมีการผสมเทคนิคอื่น ๆ เช่น ลายจก ลายขิด เพื่อเพิ่มความน่าสนใจ

ข้อควรรู้ : ผ้าไหมทอมืออาจเป็นไหมแท้หรือไหมผสมก็ได้ ขึ้นอยู่กับวัตถุดิบที่ใช้ในการทอ

ผ้าไหมเทียม (Artificial Silk)

คำนี้ไม่ใช่ประเภทของผ้าไหมไทยแท้ แต่ควรรู้ไว้ เป็นผ้าที่ทำจากเส้นใยสังเคราะห์ที่ “ดูคล้าย” ผ้าไหม เช่น เรยอน หรืออะซิเตท ไม่มีส่วนผสมของเส้นไหมจริง

  • ราคาถูกกว่ามาก
  • ไม่ทนทานเท่าไหมแท้
  • มักถูกวางขายในชื่อ “ผ้าไหม” โดยไม่มีการแจ้งว่าเป็นไหมเทียม

ผ้าไหมไทยแต่ละภูมิภาคมีความต่างกันอย่างไร?

อีสาน : โดดเด่นเรื่องลายมัดหมี่ เช่น ผ้าไหมมัดหมี่จังหวัดสุรินทร์ ขอนแก่น

ภาคเหนือ : นิยมลายจก เช่น ผ้าไหมลำพูน

ภาคกลาง : เน้นผ้าไหมเรียบเนื้อแน่น เช่น ผ้าไหมแพรวา

ภาคใต้ : ผ้าไหมพื้นเรียบ สีเข้ม นิยมใช้ในพิธีการทางศาสนา

ความแตกต่างของประเภทผ้าไหม

ประเภทผ้าไหมวัสดุวิธีการผลิตคุณสมบัติเด่นเหมาะกับการใช้งาน
ผ้าไหมแท้ไหมธรรมชาติ 100%สาวไหมจากรังเงา เบา สวยงามเสื้อผ้า งานหัตถกรรม
ผ้าไหมทอมือไหมธรรมชาติทอกี่มือลายไม่เหมือนกันทุกผืนงานหัตถกรรม ผ้าพื้นเมือง
ผ้าไหมเทียมผสมเส้นใยอื่นเครื่องจักรหรือกึ่งมือราคาย่อมเยา ดูแลง่ายเสื้อผ้าแฟชั่น

ข้อแนะนำสำหรับคนที่อยากเลือกซื้อผ้าไหม

  1. ดูแหล่งผลิต ผ้าที่มีใบรับรองจากกรมหม่อนไหม เช่น ตรานกยูงพระราชทาน จะยืนยันว่าเป็นผ้าไหมแท้
  2. สัมผัส ผ้าไหมแท้จะนุ่มแต่ไม่ลื่นเยิ้ม ไม่เย็นจนเหมือนใยสังเคราะห์
  3. สอบถามผู้ขาย ร้านผ้าไหมคุณภาพมักให้ข้อมูลที่โปร่งใส เช่น ชื่อช่างทอ แหล่งผลิต ลายผ้า
  4. เลือกให้เหมาะกับการใช้งาน หากต้องการใส่บ่อย อาจเลือกผ้าไหมประยุกต์เพื่อความสะดวก

ใครที่กำลังสนใจผ้าไหมไทย ลองเปิดใจเลือกผ้าไหมแท้หรือผ้าไหมทอมือจากชุมชน เพื่อสนับสนุนงานหัตถกรรมท้องถิ่นและรักษาวัฒนธรรมไทยให้อยู่ต่อไปอย่างยั่งยืน

อ่านบทความเพิ่มเติมเกี่ยวกับแฟชั่น ได้ที่นี่ Fashion